LORKA DHE BREZI IM
Nga: Anton Papleka
© Botimet “Extra”, 1997 Lorka qe një zbulesë për mua dhe për disa krijues të brezit tim. Na tronditën njëherësh poezia dhe vdekja e tij tragjike. Ndër krijimet e pakta që kam mësuar përmendsh gjatë jetës, ka qenë poezia e Machado-s “Krimi ndodhi në Granadë”, e cila nis me vargjet: “E panë tek ecte midis pushkëve, /Nëpër një udhë të gjatë…”. Meqë nuk dinim spanjisht, e kishim të vështirë ta njihnim veprën lorkiane, e cila kishte marrë botën. Në fillim të viteve shtatëdhjetë, poeti Viktor Qurku më pati dhënë për të lexuar përmbledhjen “Granada”, hënë e tretur”, botuar në Prishtinë. Më vonë, në shtypin tonë do të lexonim cikle të përkthyera nga Petro Marko dhe dashamirës të tjerë të poezisë së Lorkës. Si vepra integrale, do të botoheshin vetëm disa drama. E vënë në skenë nga Teatri Popullor i Tiranës, ndonjëra sosh do t’i përcillte publikut shqiptar emocione të thella, që do të kishin lidhje me ato paralele të shumta në historinë e të dy popujve.
Poezia e Lorkës e pati befasuar brezin tim për atë ngjizje hyjnore të spanjolles me universalen, të orales me modernen. Kjo gjë binte shumë në sy sidomos në kontekstin shqiptar ku, me përjashtime të rralla, përpjekjet për të integruar dementet poetike etnike në poezinë e kultivuar kishin përftuar hibridë pa vlerë të qëndrueshme. Me sa duket, shkaku i dështimeve kishte qenë procedimi që ishte ndjekur: imitimi butaforik i folklorit, duke marrë vetëm lëvozhgen e tij.
Në vitin 1980, më pati rënë në dorë një përmbledhje poetike e Lorkës, në gjuhën frënge. I magjepsur prej kësaj poezie, pata guxuar të përktheja rreth njëqind vjersha, të cilat I pata cuar në shtëpinë botuese “N. Frashëri”, ku patën ngecur në kthetrat e redaktorëve që kishin në dorë monopolin e përkthimeve. Eshtë e hidhur të mendosh që një ndër poetët më të mëdhenj të shekullit tonë ende nuk ka një libër poetik të botuar në Tiranë. Nga përkthimet e mia të dikurshme, përgatita këtë përmbledhje si sfidë ndaj kësaj mungese absurde, si homazh për një poet që më shpuri në hapësira poetika të panjohura, më shtyu të përjetoja një ashezë artistike, më pasuroi me një ndjeshmëri të re ndaj fjalës dhe imazhit; për një poet që e përfytyroj, duke ecur midis pushkëve, nëpër rrugën e gjatë të kujtesës së breznive ku nuk mund ta arrijë asnjë plumb, sepse, sic ka thënë Alain Bosquet, vdekja e tij “niset përditë në udhëtime dasme”.
